Hoe reken je een businesscase van een circulair ambachtscentrum door en hoe houd je stakeholders betrokken bij het traject van voorbereiding en uitvoering? Het zijn vragen waar Michiel van Wickeren, adviseur circulaire economie bij Modulo Milieustraten, zich mee bezig houdt. Op verzoek van het blog Care4Circulair legt hij uit hoe een haalbaarheidsonderzoek bijdraagt aan de beantwoording van die vragen. ‘Per saldo kan een gemeente daaruit afleiden of een circulair ambachtscentrum al dan niet haalbaar is.’

>> Foto: Het Upcyclecentrum in Almere. Modulo Milieustraten tekende voor het verhoogde circulaire bordes met daar onder ruimte voor duurzame ondernemers.

Wat staat er in een haalbaarheidsonderzoek?

‘Een haalbaarheidsonderzoek omschrijft de ambities van een gemeente voor een circulair ambachtscentrum, inclusief de verschillende circulaire functies, zoals een inzamelpunt voor de kringloop, een sorteerstraat, een demontagehal of een educatiecentrum. Ook wordt de businesscase doorgerekend en de betrokken stakeholders in kaart gebracht. Op basis van deze eerste verkenning wordt een houtskoolschets gemaakt. Dit is een visualisatie in 2D of 3D van een mogelijk ontwerp en het uitgangspunt voor een vervolgtraject voor het realiseren van een circulair ambachtscentrum.’

Is elk haalbaarheidsonderzoek altijd hetzelfde?

‘Nee, omdat er tussen gemeenten veel verschillen zijn in de fasen van planontwikkeling. Als een gemeente de ambities nog moet concretiseren, bijvoorbeeld met betrekking tot de circulaire functies of social return, dan worden deze ambities eerst geïnventariseerd. Bij gemeenten die een circulair ambachtscentrum ontwikkelen vanuit een ‘netwerkgedachte’ ligt de focus weer anders. Centraal staat het bij elkaar brengen van de stakeholders en het organiseren van de overlegstructuur. Onze kracht ligt in het uitwerken van een haalbaarheidsonderzoek van een circulair ambachtscentrum in combinatie met een nieuwe toekomstbestendige milieustraat. Vaak zijn de circulaire ambities dan al bekend en is er een kavel voor het circulaire ambachtscentrum op het oog.’

Hoe pakt Modulo een haalbaarheidsonderzoek aan?

‘Dat is afhankelijk van de betrokkenheid van de stakeholders en of er een businesscase moet worden uitgewerkt. Op basis van de beschikbare informatie en onze ervaringscijfers hebben we bijvoorbeeld voor de gemeente Leiden alleen een ontwerp en raming opgesteld. Met als doel na te gaan of het ontwerp past op de beschikbare locatie en om een eerste beeld te krijgen van de investeringssom. Voor twee andere gemeenten, in de Achterhoek en Brabant, hebben we in samenwerking met de stakeholders de businesscase doorgerekend. De exploitatielasten drukken we in onze rapportage uit in een kostprijs per aansluiting voor de nieuwe milieustraat, inclusief circulair ambachtscentrum.’ 

Welke stappen neemt Modulo voor het uitwerken van een businesscase?

‘Daarvoor volgen we vijf concrete stappen. Als eerste concretiseren we de ambities van een gemeente aan de hand van het model voor Social Businessmodel Canvas, het SBMC (zie afbeelding red.). Daarna stellen we het functioneel Programma van Eisen op, maken we schetsontwerpen in 2D en 3D en voeren we een variantenstudie uit die onder meer antwoord geeft op de vraag of het ontwerp op de beoogde locatie past. In de stap daarna ramen we de investeringskosten van het circulaire ambachtscentrum. Tot slot wordt de exploitatie doorgerekend op basis van de raming van de investeringskosten en het uitgewerkte SBMC-model. Om het politieke besluitvormingsproces te ondersteunen werkt Modulo de businesscase van het circulaire ambachtscentrum per circulaire functie uit.’

Wat zijn de voordelen om een businesscase per circulaire functie uit te werken?

‘Dat zijn er twee. Allereerst kunnen hierdoor in het besluitvormingsproces de ambities eenvoudig worden op- of afgeschaald. Een ander belangrijk voordeel van het per functie uitwerken is dat een gemeente kan besluiten een circulair ambachtscentrum gefaseerd te ontwikkelen en te realiseren. De eerste stap kan zijn om een milieustraat te realiseren en die met deelstappen en -investeringen uit te breiden naar een circulair ambachtscentrum. In een later stadium kan de onderzijde van de milieustraat worden ingericht met de circulaire functies, zoals de social return.’

Wat zijn de eerste ervaringen met deze haalbaarheidsonderzoeken?

‘Onze ervaring is dat een circulair ambachtscentrum vaak meer geld kost dan in eerste instantie wordt gedacht. Uitdaging zijn de lage opbrengsten van secundaire grondstoffen en de hoge loonkosten. Een drive-thru of demontagehal bijvoorbeeld kost dan onder de streep geld en kan niet budgetneutraal worden beheerd. Dan zijn flankerende maatregelen nodig, zoals een starttarief of een verzoek aan inwoners om zelf zoveel als mogelijk zelf te demonteren. We zien wel dat veel winnaars van de prijsvraag voor circulaire ambachtscentra contact zoeken met lokale partijen, zoals aannemers of verwerkers, en nagaan of de producentenverantwoordelijkheid kan worden uitgebreid. We zijn erg benieuwd wat dit soort samenwerkingen aan extra opbrengsten op gaan leveren en of die op termijn de kosten dekken. Ook volgen we met interesse hoe gemeenten zaken gaan waarderen die niet direct in geld kunnen worden uitgedrukt.’

Hoe houd je stakeholders betrokken en enthousiast?

‘Dat is een vraag die we bij haalbaarheidsonderzoeken vaak tegenkomen. Dat is begrijpelijk. Stakeholders zijn geïnspireerd en steken veel van hun energie in een circulair ambachtscentrum. Er zijn ‘vlammen overgeslagen’, maar hoe zorg je er voor dat die niet worden gedoofd in de tijd dat er wordt gewacht op een raadsbesluit? In deze pauze zien we een kwartiermaker voor ons met budget om samen met de stakeholders aan de slag te gaan, bijvoorbeeld met een pilot. Bij het Upcyclecentrum Almere zijn er bijvoorbeeld een kwartiermaker en programmamaker actief.’

Is Modulo een partij voor een haalbaarheidsonderzoek? 

‘Jazeker, Modulo heeft meer dan een decennia lang ervaring met het ontwerpen van circulaire milieustraten en het in fasen realiseren van de daaraan gekoppelde verschillende circulaire functies. We hebben veel geleerd en gezien dat, vaak in co-creatie met advies- en engineeringbureaus, inspirerende projecten gerealiseerd zijn en ook op dit moment onderhanden zijn. Ik voel me als een vis in het water. Na mijn studie heb ik als eigenaar en circulair ondernemer van de ‘Spullenier’ veel van deze circulaire vraagstukken zelf mogen ervaren. Als veranderaar stond ik met de ‘voeten in de klei’ en was vooral bezig met het opstellen van plannen en doorrekening ervan. In combinatie met het Modulo-portfolio kunnen we in samenwerking met de betrokken gemeenten komen tot de juiste roadmap naar een circulair ambachtscentrum.’

Voor het vertalen van ambities naar concrete activiteiten en de daarvoor benodigde ruimte (vierkante meters) en middelen (mensen) wordt het Social Businessmodel Canvas (SBMC) gebruikt. Met betrokken stakeholders wordt het canvas doorlopen en ingevuld. Het canvas start met de vraag: welk maatschappelijk probleem willen we oplossen? Bron model: Strategyzer.

Meer weten?

Lees dan ook:
Modulo Milieustraten start met inruilgarantie en Re-use elementenpool
Circulair centrum in fasen realiseren antwoord op budgetdruk gemeenten

Wilt u meer weten over het ontwerpen en bouwen van circulaire milieustraten? Neem dan contact op met Modulo Milieustraten, telefoon: (035) 5885454. Of volg het blog Care4Circulair op LinkedIn, Twitter, Facebook of Instagram en blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen.