Circulaire milieustraten ontwerpen meer dan een ‘groen sausje’

Wat houdt dat nu eigenlijk in, het circulair ontwerpen van een milieustraat? Het is een vraag die architect Ruben Merkx van Modulo Milieustraten regelmatig krijgt. In een interview met het blog Care4Circulair geeft hij antwoord op deze en andere vragen over circulair ontwerpen. Dat is meer dan een traditioneel ontworpen milieustraat een ‘groen sausje’ geven. Zo veel wordt uit zijn verhaal wel duidelijk.

Wat is circulair ontwerpen?

‘Circulair ontwerpen betekent slim ontwerpen, met het oog op de toekomst. Onze leefomgeving werkt als één groot ecosysteem. Daarin hebben alle aspecten invloed op elkaar. Samen vormen ze een continu-kringloop van materialen en energie. Zo werkt het ook met circulair ontwerpen. Het is belangrijk om op de tekentafel er niet een paar onderdelen uit te lichten, maar te kijken naar álle aspecten samen (zie de afbeelding boven, red). In zo’n continu-kringloop speelt het samenspel van alle factoren een rol. Denk aan het maken van een compact ontwerp op een zo klein mogelijk grondoppervlak én minimaal gebruik van grondstoffen en energie. Andere voorbeelden zijn een zo lang mogelijke én hoogwaardige levensduur. Alle aspecten zijn altijd in samenhang met elkaar. Niet alleen als een gebouw in gebruik is, maar in ook in de fase daarna. Dan gaat het bijvoorbeeld om hergebruik van een totaal product of delen daarvan.’

https://www.youtube.com/watch?v=fqHVtQcVGEo&feature=emb_title

Waar houd je bij een circulair ontwerp rekening mee?

‘Bij het ontwerpen van milieustraten houd ik bijvoorbeeld rekening met de mogelijkheid voor uitbreidingen of aanpassingen in de toekomst. Ik zie in de praktijk veel ontwikkelingen op het gebied van afval en grondstoffen. Denk aan de toename van het aantal fracties die moeten worden gescheiden of toenemende bezoekersaantallen. Of als er vanwege veranderende wensen en eisen een uitbreiding of nieuwe locatie voor de milieustraat nodig is. Het is belangrijk dat de milieustraat kan meebewegen met die veranderingen. Zo kreeg ik kortgeleden de vraag over het aanpassen van een ontwerp met een betonnen kuil midden op terrein. Zo’n ontwerp is bij veranderingen veel lastiger aan te passen dan wanneer gebouwdelen letterlijk kunnen worden opgepakt en verplaatst.‘

Hoe houd je rekening met modulair en demontabel bouwen?

‘Door de standaardisatie van de onderdelen of elementen kan de milieustraat gemakkelijk worden aangepast, uitgebreid of zelfs geheel verplaatst. Ik ontwerp daarom zoveel mogelijk met gestandaardiseerde modulaire en demontabele elementen. Deze worden aan elkaar gekoppeld met losmaakbare verbindingen. Al in het ontwerpproces voorkom ik daarom zoveel mogelijk het verlijmen van deze bouwelementen. Hierdoor kunnen onderdelen eenvoudig worden losgekoppeld en zonder kwaliteitsverlies opnieuw gebruikt. De standaard onderdelen zijn in- en uitwisselbaar. Er hoeft niet te worden gesloopt. Energie blijft hierdoor opgeslagen in de bouwelementen waardoor een zo hoog mogelijk materiaal- en energieniveau behouden blijft.’

Welke rol speelt compact bouwen?

‘Ruimte is schaars. Daarom is het belangrijk het beschikbare grondoppervlak zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Dat kan door een circulaire milieustraat te ontwerpen met een verhoogd bordes. Dubbelgrondgebruik biedt de mogelijkheid om functies uit het programma van eisen te combineren. De ruimtes onder het bordes kunnen dan worden gebruikt voor verschillende activiteiten. Omdat het benodigde grondoppervlak zo tot een minimum wordt beperkt, is ook de milieu-impact kleiner. Door compact te bouwen is er ook minder materiaal en energie nodig, en zorgt over het algemeen voor een zo laag mogelijke CO2-uitstoot.’

Waarom is circulair ontwerpen van een milieustraat meer dan een ‘groen sausje’?

‘In de praktijk zie ik nog vaak dat milieustraten op een traditionele manier worden ontworpen. Te grote bordessen die onnodig veel oppervlakte innemen en conventioneel worden gebouwd. Er gaat dan vaak een ‘groen sausje’ overheen om het ontwerp toch circulair te kunnen noemen. Gefundeerde en gefixeerde wanden en daken worden dan bijvoorbeeld bekleed met gerecycled materiaal. Maar dat voldoet daarmee niet aan de circulaire ontwerpprincipes. Bij toekomstige veranderingen moet de wand of het dak dan namelijk worden gesloopt. Verantwoorde demontage voor hergebruik elders kan dan niet meer. Ook andere belangrijke circulaire aspecten komen niet helemaal goed uit de verf. Er is dan bijvoorbeeld niet nagedacht over flexibiliteit of is er relatief veel onderhoud nodig. Ook is het niet altijd mogelijk om een milieustraat aan te passen. Sloop is de enige optie waarbij veel materiaal verloren gaat. Zo’n ontwerp is maar voor een deel circulair en valt dan zeker niet onder de noemer circulair bouwen.’

Milieustraat circulair ontwerpen circulair bouwen Modulo Milieustraten — Voorbeeld van een ontwerp van architect Ruben Merkx van een circulaire milieustraat.

Hoe houd je overzicht met al deze verschillende aspecten?

‘Het is mijn rol als architect om vanuit een gedegen programma van eisen de vertaalslag te maken naar een slim en helder plan waarin alle programmatische onderdelen worden belicht. Bovendien is over elk aspect van het circulaire ontwerp – ook de details – nagedacht. Samen met mijn collega’s maak ik deze puzzel visueel. Met 2D- en 3D-schetsen krijgen de opdrachtgever en het team zo een totaalbeeld van de mogelijkheden en eventuele uitdagingen op een toekomstige locatie. Zo worden de plannen niet alleen uitgebreide rapporten, maar ook een praatplaat. De plannen gaan daardoor bij alle betrokkenen leven die op zowel het totaal als op elk onderdeel kunnen inzoomen. We werken zo samen aan een compleet en gedegen circulair ontwerp.’

Is circulair bouwen duurder?

‘Nee, het volgende voorbeeld geeft dit goed aan. We zijn op dit moment bezig een bestaand bordes compleet te verplaatsen en uit te breiden op een andere locatie. Voor mij is dit hét voorbeeld van circulariteit. Circulair denken gaat over langetermijndenken. We rekenen met de kosten over de totale levensduur, het onderhoud en de besparing op slopen en nieuwbouw. Bovendien zorgt compact bouwen en het dubbelgrondgebruik er voor dat een bouwkavel kleiner kan zijn waardoor de investering lager is. Omdat er ook onder het bordes ruimte beschikbaar is, zijn er ook minder bijgebouwen nodig. Daarmee levert circulair ontwerpen en bouwen van een milieustraat onder de streep juist geld op.’