Een centrum om bruggen te bedienen, viaduct, nieuwbouwwijk, school, groene werkplek, vogelobservatorium en milieustraat. Circulair bouwen is het stadium van boekenpraat ontgroeid en inmiddels volop praktijk. Die positieve tendens is in lijn met de ambities van de overheid om in 2050 alleen nog maar circulair te bouwen. 2023 is een van de ijkpunten in de Transitieagenda Circulair Bouwen die dat beleid vastlegt. Over drie jaar is het voor overheid en gemeenten verplicht circulair uit te vragen. Het blog Care4Circulair maakte een rondgang en noteerde dat projecten die nu al worden gerealiseerd een bron van inspiratie zijn voor die stip op de horizon.
>> Foto: het inhijsen van de circulaire prefab U-elementen tijdens de bouw van de milieustraat in Papendrecht.
Zo veel mogelijk secundaire grondstoffen gebruiken waardoor nog bruikbare materialen niet in de container terecht komen. Dit is een van de uitgangspunten van circulair bouwen. Omdat er geen beroep wordt gedaan op primaire grondstoffen daalt de CO2-uitstoot, een van de belangrijke doelen van de circulaire economie. Een ander uitgangspunt van circulair bouwen, is om te ontwerpen met het oog op demontage en hergebruik. Hierdoor krijgen uiteindelijk niet alleen grondstoffen en materialen, maar ook onderdelen en zelfs complete (bouw)producten een tweede leven. Een andere vorm van circulair bouwen is modulair bouwen, zoals een milieustraat opgetrokken uit prefab elementen van ecogranulaat van gesloopte asfaltwegen. Behalve dat daarvoor geen primaire grondstoffen nodig zijn, kunnen de circulaire elementen compleet opnieuw worden gebruikt.
Circulaire viaduct: liggers onbeschadigd opnieuw gebruiken
De overheid wil circulair bouwen stimuleren door zelf het goede voorbeeld te geven. Rijkswaterstaat bouwde bijvoorbeeld het eerste circulaire viaduct van Nederland. Het bestaat uit 40 betonnen circulaire elementen die op een andere locatie compleet en onbeschadigd opnieuw zijn te gebruiken. Zo is er geen afval, zijn er geen nieuwe grondstoffen nodig en worden grondstoffen op de meest hoogwaardige manier opnieuw toegepast. ‘In plaats dat we nu een viaduct ontwerpen, bouwen en het honderd jaar laten staan, draaien we het om’, aldus Esther van Eijk van bouwer Van Hattum en Blankevoort in een interview met RTV Oost. ‘We zeggen nu dat alle grondstoffen die we in het circulaire viaduct stoppen na honderd jaar weer volledig herbruikbaar moeten zijn en waardevol blijven.’
Bij circulair bouwen hoort ook een nieuwe manier van werken. Daarom heeft Rijkswaterstaat van het begin af aan intensief met de bouwers samengewerkt. In de Open Leeromgeving Circulaire Viaducten deelden 60 marktpartijen, overheden en organisaties hun kennis en ervaringen over circulair bouwen. Rijkswaterstaat wil hiermee de bouw van circulaire viaducten stimuleren zodat grondstoffen op een hoogwaardige manier worden hergebruikt. Na negen maanden testen is het viaduct gedemonteerd. In vier uur tijd zijn de liggers losgemaakt en weggehaald. Omdat het voegmateriaal niet aan de elementen hecht, konden ze makkelijk zonder beschadigingen op de nieuwe locatie weer worden gebruikt. ‘Met dit project dragen we op een innovatieve wijze bij aan de circulaire ambities van Nederland en besparen we fors op de CO2-uitstoot op de lange termijn’, aldus Rijkswaterstaat.
Hof van Cartesius: circulaire groene werkplek
Een groene werkplek voor 90 procent circulair gebouwd. Dat is het Hof van Cartesius in het Utrechtse Werkspoorkwartier dat ruimte biedt aan 40 creatieve en duurzame ondernemers. Inmiddels is er ruim 500 vierkante meter aan circulaire gebouwen neergezet. In de volgende fase groeit dat door naar 2600 vierkante meter met werkplekken voor 120 ondernemers. Het hele initiatief is doordrenkt van circulariteit. Bouwmaterialen worden van de sloop gered, waaronder deuren, kozijnen, spanten, vloerbalken, schuifpuien en sandwichpanelen. Ook zijn de staalconstructie en de schuimbeton fundering demontabel. Al het meubilair bestaat uit opgeknapte meubels en van gebruikte spullen worden weer nieuwe producten gemaakt. Oude producten krijgen een ander leven, bijvoorbeeld een deur als raam of een spoorrails als kolom.
De samenstelling van het ontwerp- en bouwteam is cruciaal geweest in het realiseren van het Hof, blijkt uit een interview met medeoprichters Bianca Ernst met Cirkelstad. ‘Een strak doortimmerd ontwerp was niet mogelijk. Met gebruikte bouwmaterialen ben je immers afhankelijk van wat er per moment beschikbaar is. Bovendien moesten de meebouwende ondernemers de vrijheid hebben hun eigen gevel vorm te geven. Dus moest de architect flexibel zijn en vooral in hoofdlijnen meedenken, door kaders te geven als: gelijke hoogte van raampartijen en deuren en maximaal twee soorten materiaal op de gevel.’ Om dit te laten lukken, was haar rol en die van medeoprichter stedenbouwkundig architect Charlotte Ernst allesbepalend. ‘Wij moesten besluiten hoe ver we wilden gaan en blijven sturen op circulaire toepassingen.’
Circulaire milieustraat: hoogste vorm van circulair bouwen
Plaatsen, stellen en koppelen. Zo makkelijk ging het bouwen van het circulaire bordes van de milieustraat in Papendrecht, blijkt uit een video (zie hieronder, red.). Daardoor werden in twee dagen tijd de 80 prefab U-elementen geplaatst, inclusief een depot voor klein chemisch afval. Dat werd in één keer van de vrachtwagen op het bordes getakeld. Het bordes is circulair ontworpen en gebouwd. De betondelen zijn prefab geproduceerd met ecogranulaat van gesloopte asfaltwegen waardoor de CO2-uitstoot beduidend lager is.
‘Door de flexibele circulaire betonelementen, is het bordes niet ‘aard- en nagelvast en kan het relatief makkelijk worden aangepast of verplaatst’, zegt projectleider Sander Ott van Modulo Milieustraten het bedrijf dat de circulaire milieustraat ontwierp en realiseerde. ‘Ook gaan er door het hergebruik van de elementen nooit grondstoffen verloren. In de praktijk gebeurt dat ook al. Zo werd de bestaande traditionele milieustraat in Joure in de gemeente De Fryske-Marren uitgebreid met circulaire betonelementen. Omdat de elementen nauwelijks aan slijtage onderhevig zijn, zijn ze zelfs over tientallen jaren elders weer opnieuw te gebruiken. Hiermee is modulair bouwen met circulaire elementen de hoogste vorm van circulariteit, zowel op grondstoffen-, element- als productniveau.’
De circulaire U-elementen vormen ook de basis van het recyclebordes van het Upcyclecentrum in Almere. Alles draait om circulariteit, zowel in de bouw met ontelbare sloopmaterialen als in het belevingscentrum dat bol staat van hergebruik waar de vloer is gemaakt van resthout en de lampen van afgedankte boilers. Mede door deze tot in de finesses doorgevoerde circulariteit staat de circulaire milieustraat in Almere symbool voor de circulaire economie waar de overheid voor 2050 op koerst.
Meer weten?
Bekijk dan de video hieronder. Wilt u meer weten over het ontwerpen en bouwen van circulaire milieustraten? Neem dan contact op met Modulo Milieustraten, telefoon: (035) 5885454.
Of volg het blog Care4Circulair op LinkedIn, Twitterof Instagram en blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen.
