Psycholoog Jeske Nederstigt: ‘beïnvloeden gedrag vermindert wachtrijen milieustraat’

De maatregelen die de verspreiding van Covid-19 moeten indammen, worden door de regering stap voor stap versoepeld. Desalniettemin tiert de opruimwoede nog steeds welig waardoor er voor milieustraten vaak lange wachtrijen staan. Psycholoog Jeske Nederstigt kan dat wel verklaren. ‘De pandemie is nog niet over. Daarom mijden veel mensen voorlopig nog drukke plekken en zijn ze veel thuis. Omdat nog niet iedereen de boel al aan kant heeft, wordt er nog volop opgeruimd. Alleen willen mensen wel direct van hun spullen af, ook al moeten ze daarvoor eerst in de rij staan.’ Ze ziet wel dat steeds meer milieustraten maatregelen nemen om dat te voorkomen. ‘Het individuele belang van mensen centraal stellen is daarbij een belangrijke doorslaggevende factor om gedrag te veranderen.’ In de rubriek ‘Drie vragen over…’ komen uiteenlopende onderwerpen over milieustraten aan bod. In deze post geeft psycholoog Jeske Nederstigt, gespecialiseerd in consumentengedrag, antwoord op veel gestelde vragen en heeft ze ook praktische tips.

Waarom gaan mensen voor de milieustraat in de rij staan?

‘Mensen realiseren zich dat niet als ze thuis wegrijden. Ze hebben hun auto dan al vol en willen de klus afmaken. De psychologische stap is dan te groot om de trip naar de milieustraat op het laatste moment af te blazen. Ook al staan mensen niet graag in de rij. Bovendien is het alternatief nog onaantrekkelijker, namelijk dat ze alles weer uit de auto moeten halen. En waar moeten ze het laten? Het helpt als milieustraten een alternatief bieden. Denk aan het lenen van kratten of grote zakken om spullen tijdelijk in op te slaan. Gemeenten kunnen inwoners ook een alternatieve tijd bieden om spullen te komen brengen, bijvoorbeeld als het rustig is. Tijdslots of het online maken van een afspraak blijken in de praktijk goed te werken. Mensen weten dan waar ze aan toe zijn en wanneer ze hun spullen kwijt kunnen. Het is belangrijk deze alternatieven via meerdere kanalen te communiceren, zoals op de website, in een folder, pushbericht vanuit een app, via sociale media of met informatieborden. De kans is dan groter dat de boodschap bij inwoners aankomt.’

Hoe kan je op termijn het gedrag van mensen beïnvloeden?

‘Gemeenten bereiken het meest als ze mensen helpen, ze faciliteren. Er is dan sprake van wederkerigheid: als de gemeente mij helpt, ben ik bereid ook mijn best te doen. Al klinkt dat makkelijker dan het is. Hier speelt namelijk ook het zogeheten sociale dilemma. Mensen laten hun individuele belang zwaarder wegen dan het collectieve belang. Ook al weten ze dat ze mede verantwoordelijk zijn voor het gemeenschappelijke doel. Om mensen er toe te bewegen hun gedrag te veranderen, is het daarom belangrijk dat ze het effect van hun inspanningen zien. Daarom is de communicatie van een gemeente ook zo belangrijk. Als je daardoor weet dat de wachtrijen afnemen, is het ook duidelijk dat de regels werken en ook jij je moet inzetten voor het gemeenschappelijk doel. Een ander belangrijk principe is de wisselwerking tussen de gemeente en haar inwoners. Als mensen bijvoorbeeld de tip krijgen dat er lange wachtrijen voor de milieustraat staan, beschouwen ze dat als een dienst van de gemeente waardoor ze hun gedrag daarop aanpassen. Ze doen dit door de positieve toon van de boodschap. Daarmee bereik je meer dan met een negatieve, bestraffende insteek. Ik adviseer gemeenten ook te communiceren over wat andere inwoners doen. Laat zien dat iedereen z’n steentje bijdraagt. Dat geeft mensen het vertrouwen dat het helpt, dat we het met z’n allen doen en we er samen wel komen.’

Wat zijn je belangrijkste tips?

‘Zet het individuele belang voorop en focus daarbij op de voordelen die maatregelen voor mensen hebben. Houd rekening met de wederkerigheid en de sociale bewijskracht. Als mensen weten dat anderen zich goed gedragen, zullen ze dat ook doen. Verder speelt sympathie een rol. Als mensen de boodschap krijgen van iemand met autoriteit en van enig statuur, zijn ze eerder geneigd die aan te nemen. Denk aan de persconferentie van premier Rutte. Mensen luisteren ook eerder naar iemand in een vergelijkbare situatie, die snapt wat jij belangrijk vindt waardoor de afstand tussen de zender en de ontvanger van de boodschap minder groot is. Ook het geven van het goede voorbeeld werkt. De burgemeester die niet in de rij voor de milieustraat gaat staan, maar huiswaarts keert spreekt tot de verbeelding. Mensen zijn dan eerder geneigd dit gedrag te imiteren. Dit zijn belangrijke principes uit de psychologie die in samenhang met elkaar er voor kunnen zorgen dat mensen hun gedrag veranderen waardoor op termijn de rijen voor de milieustraat afnemen. Met die kennis kunnen gemeenten ook na het Corona-tijdperk hun voordeel doen.’